از ماشین‌سازی تا ساخت قهوه‌رُستر ایرانی

کافه نوشت: بازار تولید دستگاه ها و ماشین آلات صنعت قهوه مثل دستگاه‌های رست، بازار جوان ونو پایی است. به سراغ محمدصادق رمضانی، مدیرعامل گروه صنعتی آراکاپ رفتیم که از سال ۹۷ پا به عرصه تولید دستگاه‌های رُست قهوه گذاشته و تا امروز چهار نسل از این دستگاه‌ها را روانه بازار کرده است. در گفت‌وگوی پیش‌رو با او درباره رشد صنعت قهوه در ایران، چالش‌های تولید داخلی و چشم‌اندازهای آینده صحبت کرده‌ایم.

رشد صنعت قهوه در ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟

آمارها خودش گویاست! در سال ۱۴۰۳، واردات دانه سبز قهوه به حدود ۵۵ هزار تن رسیده. اگر سال ۹۸ را مقایسه کنیم که واردات حدود ۸ هزار تن بود، می‌بینید چه افزایش چشمگیری رخ داده. این رشد، حتماً ناشی از افزایش مصرف است که تاجران را مجبور به واردات این حجم کرده.

در حوزه دستگاه‌های رُستر هم داستان جالبی داریم. وقتی ما در سال ۹۸ شروع کردیم، یک خلأ بزرگ در تولید داخلی این دستگاه‌ها احساس می‌شد. بازار در انحصار واردات، عمدتاً از ترکیه بود. با وجود اینکه از نظر تکنولوژی فاصله زیادی با ترکیه نداشتیم، اما رقیب اصلی‌مان همان دستگاه‌های ترکی بودند. خوشبختانه خیلی زود جای خودمان را در بازار محکم کردیم و حالا به جایی رسیده‌ایم که دستگاه‌های ما را بهتر از نمونه‌های ترکی می‌شناسند. حتی بسیاری از مجموعه‌های بزرگ، اگرچه ممکن است برای نمایش یک دستگاه ترکی هم داشته باشند، ولی عمده کارشان را روی سه‌چهار دستگاه ایرانی می‌چرخانند.

یک افتخار بزرگ برای ما این است که سهمی در جلوگیری از خروج ارز داشته‌ایم. حالا موقعیتی داریم که به لطف فناوری هوشمندسازی، موفق به اخذ مجوز دانش‌بنیانی شده‌ایم و حتی گام‌هایی برای صادرات به کشورهایی مثل عمان، اندونزی و عراق برداشته‌ایم.

پیش از ورود به این صنعت، در چه حوزه‌ای فعالیت می‌کردید؟

پیشینه من در ماشین‌سازی، به‌ویژه در صنعت ساختمان است. اما وقتی آن خلأ را در تولید دستگاه‌های قهوه دیدم، حس کردم باید وارد این عرصه شوم.

با توجه به شرایط خاص اقتصادی و تحریم‌ها، چگونه خود را با چالش‌هایی مثل دسترسی به دانش روز یا مواد اولیه تطبیق داده‌اید؟

تولیدکننده از دو سو تحت فشار است. یک سو، تلاش برای ارتقای دانش و ارتباط با پایگاه‌های اصلی تولید مثل آلمان، ایتالیا و آمریکا. سوی دیگر، تأمین مواد اولیه است که با موانع واردات و تحریم روبروست. یک ویژگی در تولیدکنندگان ایرانی هست: ما خیلی سریع خودمان را با شرایطی که دولت ایجاد می‌کند تطبیق می‌دهیم. به قول معروف، هر ساز دولتی که زده شود، ما مجبوریم به آن برقصیم. البته مطمئنم دست‌های خارجی هم در این شرایط دخیل هستند، اما ما زیر پرچم همین کشور کار می‌کنیم. تطبیق، کار یک نفر نیست؛ کار جمعی است و ما سعی می‌کنیم درست عمل کنیم.

واقعیت این است که کار سخت است. گاهی مجبوریم از برندهای خاصی که دلمان می‌خواهد استفاده نکنیم و به سراغ گزینه‌های در دسترس برویم. امروز بسیاری از قطعات ما چینیِ درجه یک هستند. از سر اجبار گاهی از ابزار و روش‌هایی استفاده می‌کنیم که ایده‌آل نیستند. اما از نظر دانش، با کشورهایی مانند آلمان، پرتغال و… در ارتباطیم و تیمی داریم که دائماً محصولات و خدمات جدید جهانی را رصد می‌کند.

پیشنهاد برای مطالعه: حسین علایی: از دل یک شکست به دنیا آمدیم

در حال حاضر بزرگ‌ترین چالش پیش روی شما به عنوان یک تولیدکننده چیست؟

ما به ایستادن روی پای خودمان افتخار می‌کنیم. وابستگی زیادی نداشتیم و همیشه منتظر کمک دولت نبوده‌ایم. اما طبیعی است که انتظار داریم در زمینه‌هایی مثل تأمین مواد اولیه، تسهیل امور گمرکی و هموار کردن مسیر صادرات، حمایت شویم.

مشکل دیگر، مسئله زمین و سوله است. با ۱۵ سال سابقه ماشین‌سازی، هنوز نتوانسته‌ام از شرکت شهرک‌های صنعتی زمینی برای تولید بگیرم. هرچه ساخته‌ایم با هزینه شخصی بوده و این مسائل حتی گاهی ما را درگیر مشکلات مالیاتی هم کرده است.

قوانین بیمه و مالیات واقعاً پیچیده و خسته‌کننده است. من با حدود ۴۰ نیرو کار می‌کنم و گاهی فقط درگیر رفع موانع قانونی هستم. جزئیات قوانین، تولیدکننده را اذیت می‌کند.

علاوه بر این، با مسائلی مثل قطعی برق (گاهی در تابستان پیش تا سه روز در هفته) و کم‌آبی هم دست و پنجه نرم می‌کنیم. بحران جنگ هم ضربه سنگینی به ما زد. تولید در اوج بود که فرو‌شمان به یکباره افت کرد و مجبور به تعدیل نیرو شدیم. حالا که فروش تا حدی بهبود یافته، هنوز اثرات آن دوران را تحمل می‌کنیم: از دست دادن نیروهای آموزش‌دیده و هزینه‌های جذب و آموزش دوباره.

این‌ها بخشی از دغدغه‌های ماست. ما فقط یک مشکل نداریم؛ فروش، مالیات، بیمه، قوانین اداری… همه با هم هستند. خواهش ما این است که امور اداری سریع‌تر شود تا بتوانیم تمرکزمان را روی تولید بگذاریم.

اگر تحریم‌ها برداشته شود و بازار کاملاً باز شود، آیا فکر می‌کنید مشتریان باز هم شما را انتخاب کنند؟

قطعاً رقابت با برندهای بین‌المللی همیشه جذاب است و ما استقبال می‌کنیم. ما طرفدار باز شدن درها هستیم. اگر بازار باز شود، فقط باید خودمان را به‌روز کنیم و محصولمان را به سطحی برسانیم که در رقابت با اروپا و آمریکا هم حرفی برای گفتن داشته باشد. از نظر تکنولوژی این توانایی را داریم. اصلاً نگران نیستیم؛ این اتفاق حتی کمک می‌کند هم تکنولوژی به روز وارد شود، هم ما راحت‌تر صادر کنیم.

حالا هم کشورهای زیادی هستند که می‌توانند محصول ما را بپذیرند. روند روست کردن قهوه در کافه‌ها در حال رشد است و بسیاری از آن‌ها در حال راه‌اندازی کارگاه‌های خودشان هستند.

اگر به جای امروز، شما تصمیم‌گیرنده اصلی صنعت قهوه ایران بودید، چه کاری می‌کردید؟

بدون تردید، حمایت از تولید داخل را در اولویت قرار می‌دادم. همان‌طور که برای واردات خودرو تسهیلات در نظر می‌گیرند، برای تولیدکنندگان دستگاه‌های صنعت قهوه هم باید حمایت وجود داشته باشد. این موضوع به سیاست‌های کلان برمی‌گردد.

ما واقعاً توان تأمین بخش بزرگی از نیاز داخلی را داریم. شرکت‌های داخلی مثل ما می‌توانند جلوی خروج ارز کلان برای واردات دستگاه‌های خارجی را بگیرند. فقط کافی است به ما توجه شود. شرکت آراکاپ تنها شرکتی است که به خاطر فناوری هوشمندسازی دستگاه‌هایش، مجوز دانش‌بنیانی گرفته. امیدواریم بتوانیم هر از گاهی، نوآوری‌های جدیدی را به این صنعت تقدیم کنیم.