آزادسازی واردات؛ تنها راه نجات صنعت قهوه

کافه‌نوشت: آرتم شهبابیان، از تولیدکنندگان صنعت قهوه، از مشکلات تولیدکنندگان این حوزه در کشور می‌گوید؛ از تصمیم‌گیری‌های ناهماهنگ وزارتخانه‌ها و تخصیص قطره‌چکانی ارز گرفته تا کاهش حاشیه‌ سود تولیدکننده و تغییر الگوی مصرف قهوه از کافه به خانه‌ها. او معتقد است تنها راه نجات صنعت قهوه، آزادسازی واردات و ایجاد فضای واقعی رقابت است.

امروز تولیدکنندگان قهوه با چه چالش‌هایی مواجه‌اند؟

بخشی از مشکلات، عمومی و مربوط به همه‌ تولیدکنندگان کشور است، اما در حوزه‌ی قهوه، چالش اصلی بی‌برنامگی و نبود ثبات در تصمیم‌گیری‌های وزارت جهاد کشاورزی است. از آن‌جا که مواد اولیه‌ این صنعت کاملاً وارداتی است و امکان تولید یا کشت داخلی ندارد، تولیدکننده ناچار است مواد اولیه را از خارج وارد کند. در حال حاضر، متولی این روند وزارت جهاد است که سهمیه‌بندی، قیمت‌گذاری و ثبت سفارش را انجام می‌دهد یا از آن جلوگیری می‌کند.

این بی‌ثباتی در تصمیم‌گیری شاید امروز اثر ملموسی نداشته باشد، اما در سه تا شش ماه آینده، کمبود مواد اولیه دامن‌گیر همه‌ تولیدکنندگان خواهد شد. برای مثال، واردات قهوه‌ی سبز از کشورهای قهوه‌خیز، به‌ویژه آمریکای لاتین، حداقل سه ماه زمان می‌برد. حال اگر مجوز یا تخصیص ارز به‌موقع صادر نشود، کل فرآیند به تعویق می‌افتد و انبارها خالی می‌مانند؛ در نتیجه برنامه‌ تولید مختل می‌شود.

این بی‌ثباتی چه تأثیری بر بازار و تولید گذاشته است؟

سه یا چهار سال پیش بسیاری از برندها تنوع بالایی از محصولات را عرضه می‌کردند، اما امروز با وجود فهرست‌های متنوع، موجودی واقعی محدود است. وقتی برای خرید محصولی تماس می‌گیرید، معمولاً با پاسخ‌هایی مانند «فعلاً نداریم» یا «هفته‌ی بعد می‌رسد» روبه‌رو می‌شوید. فاصله‌ زمانی میان ثبت سفارش و دریافت مواد اولیه روزبه‌روز بیشتر می‌شود.
در حال حاضر بانک مرکزی برای تخصیص ارز تأخیر چند ماهه دارد و وزارت جهاد نیز سهمیه‌ها را کاهش داده است. برخی شرکت‌ها که سال گذشته ۱۰ تا ۲۰ کانتینر وارد می‌کردند، اکنون فقط نیمی از سهمیه‌ خود را دریافت می‌کنند. این مسئله ناشی از محدودیت منابع ارزی کشور است. به هر حال، ایران تحت تحریم است و بانک مرکزی ناچار است ارز را به‌صورت قطره‌چکانی بین متقاضیان تقسیم کند.

آیا این سیاست‌ها از نگاه انجمن قهوه موفق بوده است؟

به نظر ما، خیر. احساس می‌شود برخی شرکت‌ها توانسته‌اند بیش از سهم واقعی خود ارز دریافت کنند، در حالی که شرکت‌های مستحق از این چرخه جا مانده‌اند. افزون بر این، موازی‌کاری میان نهادها نیز مشکل‌ساز است. اکنون تولیدکننده باید با سه نهاد مختلف، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صمت و بانک مرکزی، در ارتباط باشد، در حالی که منطقی است فقط یک نهاد مسئول باشد.

از دیدگاه شما، متولی اصلی این حوزه چه نهادی باید باشد؟

وزارت صمت باید مرجع اصلی واردات مواد اولیه‌ قهوه باشد، چون تولیدکننده مجوز خود را از این وزارتخانه می‌گیرد. وزارت جهاد باید تمرکز خود را بر محصولات کشاورزی نظیر برنج، موز  ، چای ، انبه ، نهاده ها بگذارد، نه بر مواد اولیه‌ای که ماهیت صنعتی دارند. وظیفه‌ وزارت جهاد در این حوزه می‌تواند محدود به نظارت بر شرایط قرنطینه ای و کیفیت واردات باشد، نه تعیین سهمیه و تخصیص ارز.

پیشنهادی برای مطالعه: صنعت قهوه گرفتار سهمیه‌بندی و نبود شفافیت

روند فعلی تخصیص ارز و ثبت سفارش چگونه است؟

روند بسیار طولانی و غیرهماهنگ است. ثبت سفارش فقط سه ماه اعتبار دارد، اما تخصیص ارز ممکن است چهار یا پنج ماه بعد انجام شود. وقتی ارز می‌رسد، اعتبار ثبت سفارش منقضی شده و باید تمدید شود. در این زمان، قیمت‌ها تغییر کرده و سیستم نیز ایراد می‌گیرد. انجمن قهوه ایران به جدیت این مسایل را با دوائر دولتی در حال پیگیری دارد تا ضمن حفظ منافع دو طرف خللی در امر تولید صورت نگیرد .   سیاست‌گذاری‌های کلان در سطوح بالاتر انجام می‌شود. امیدواریم تصمیم‌گیری درباره‌ واردات قهوه از وزارت جهاد خارج شود، چون تا حدود سه سال پیش این مسئولیت با وزارت صمت بود و روندها بسیار روان‌تر پیش می‌رفت. گرچه که همگی اذعان داریم محدودیت منابع ارزی نیاز به مدیریت صحیح دارد .

صنعت قهوه در سال‌های اخیر چه وضعیتی را تجربه کرده است؟

سال ۱۴۰۳ و امسال را می‌توان یکی از بی‌سابقه‌ترین سال‌ها از نظر تورم دانست. ما شاهد رشد شدید قیمت‌ها هستیم و در نتیجه آن رکود شکل گرفته است. این ترکیب تورم و رکود باعث شده حاشیه‌ سود تولیدکننده کاهش یابد. در ظاهر رقم‌های ریالی بالاتر می‌رود، اما سود واقعی سال‌به‌سال کمتر می‌شود.

از سوی دیگر، مصرف قهوه‌ی خانگی رو به افزایش است. احتمالاً همان اتفاقی که در دوران همه گیری کوید ۱۹ رخ داد به گونه دیگری  دوباره تکرار می‌شود؛ یعنی مصرف از کافه‌ها به خانه‌ها منتقل می‌شود. امروز هزینه‌ی دو فنجان قهوه و یک شیرینی ساده در یک کافه به حدی بالاست که بسیاری ترجیح می‌دهند قهوه را در خانه تهیه و مصرف کنند. در واقع کافه و محیط کافه را برای معاشرت و دورهمی‌های دوستانه انتخاب میکنند تا نوشیدن قهوه .

با وجود این چالش‌ها، آینده‌ صنعت قهوه را چطور می‌بینید؟

با وجود مشکلات، صنعت قهوه در ایران همچنان در حال رشد است. سال ۱۳۹۸ حجم واردات قهوه کمتر از ده هزار تُن بود، اما در سال گذشته به حدود پنجاه هزار تُن رسید. این یعنی مصرف قهوه در کشور بالا رفته و فرهنگ قهوه‌نوشی گسترش یافته است. بازدیدکنندگان نمایشگاه قهوه هر سال بیشتر می‌شوند و قهوه برای بسیاری از مردم به نوشیدنی اصلی تبدیل شده است، حتی بالاتر از چای.

به نظر شما چه اقداماتی می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند؟

باید سیاست‌گذاری‌های دستوری کنار گذاشته شود. اگر واردات قهوه با ارز آزاد یا ارز اشخاص انجام شود، به گونه ای که رانتی برای این امر در دسترس نباشد ، مشکلات تا حدی تعدیل می شود . گرچه که افزایش قیمت مجدد نیز اتفاق خواهد افتاد ، لذا تصمیم گیری در این مورد نیاز به دریافت نظرات فعالین این حوزه دارد ،   در حال حاضر واردات از مبادی  غیررسمی قهوه بسیار اندک است، چون واردات رسمی با تعرفه‌ی گمرکی پایین انجام می‌شود و صرفه‌ای برای قاچاق ندارد. مشکل اصلی، تأخیر در تخصیص ارز  و فرایند ثبت سفارش است، نه خود فرآیند ترخیص  گمرک. به همین خاطر این ایده وجود دارد  که اگر تخصیص ارز آزاد شود، واردکننده‌ واقعی می‌تواند مستقیماً اقدام کند و دیگر رانت ناشی از ارز نیمایی یا تالار دوم از بین می‌رود. این کار رقابت سالم‌تری در بازار ایجاد می‌کند.

از منظر بازار، چه عواملی رقابت را شکل می‌دهند؟

کیفیت و تنوع محصول دو عامل اصلی رقابت هستند. ما در برند «سِت» نخستین شعبه‌ فروشگاهی خود را که علاوه بر فروش قهوه به سرو قهوه نیز مبپردازد  در منطقه‌ی ونک به زودی راه‌اندازی میکنیم؛ فضایی که هم فروشگاه است و هم کافه، تا مشتری بتواند قهوه‌ای را که در کارخانه تولید می‌شود، در بهترین شرایط سرو   تجربه کند. هدف ما این است که کیفیت محصول تا لحظه‌ی سرو حفظ شود.

برخلاف بسیاری از برندهای زنجیره‌ای که ابتدا کافه بودند و سپس به سمت تولید انبوه رفتند، ما مسیر برعکسی را طی کرده‌ایم؛ ابتدا تولیدکننده بودیم و اکنون به سراغ راه‌اندازی کافه‌هایی متفاوت آمده‌ایم. در این کافه‌ها تمرکز بر تجربه‌ی لذت‌بخش قهوه و خلق لحظه‌ای دور از روزمرگی ها و هیاهوی روزانه است.

و در پایان، اگر بخواهید پیشنهادی کلان برای سیاست‌گذاران داشته باشید؟

من به‌طور کلی به آزادی رقابت در همه‌ زمینه‌ها معتقدم. واردات، تخصیص ارز و تولید باید آزاد باشد تا بازار بر اساس عرضه، تقاضا و کیفیت تصمیم بگیرد. دخالت دستوری فقط موجب انحصار و رانت می‌شود. اگر آزادی عمل وجود داشته باشد، فراوانی کالا افزایش می‌یابد و مصرف‌کننده می‌تواند انتخاب واقعی داشته باشد.